Bartłomiej Chmielowiec. Jak nowy model kompensacji szkód medycznych wpłynie na działalność placówek medycznych?

Podstawą do rozpoczęcia przez Rzecznika Praw Pacjenta postępowania administracyjnego – którego cel to ocena przesłanek wypłaty świadczenia kompensacyjnego i ewentualne ustalenie jego wysokości – jest złożenie kompletnego wniosku o przyznanie świadczenia kompensacyjnego. Postępowanie kończy wydanie decyzji. Najpierw jednak trzeba dokładnie ustalić stan faktyczny sprawy. Konieczne jest więc zgromadzenie niezbędnego materiału dowodowego. Rzecznik będzie w każdym takim przypadku występował do placówki medycznej, z której działalnością wiąże się wniosek, z prośbą o przesłanie dokumentacji medycznej pacjenta, a także udzielenie dalszych informacji czy wyjaśnień, jeśli będą niezbędne do rozpatrzenia wniosku. Rzecznik będzie też informował szpital o tym, że wypłacił świadczenie na rzecz wnioskodawcy. Dzięki temu placówka uzyska wiedzę, że osoba ta zrzekła się roszczeń odszkodowawczych wynikających ze zdarzenia medycznego. Taki bowiem skutek wiąże się ze złożeniem oświadczenia o przyjęciu przyznanego w decyzji rzecznika świadczenia. To jednak nie wszystko. Podmiot poinformowany o wypłacie świadczenia ma bowiem obowiązek przeprowadzić analizę przyczyn źródłowych zdarzenia medycznego oraz sformułować zalecenia i wdrożyć działania, które mają na celu zapobieżenie ponownemu wystąpieniu podobnego zdarzenia.

To rzecznik będzie wskazywał w piśmie, jaki zakres informacji i wyjaśnień jest niezbędny do rozpatrzenia wniosku. Zgodnie z ustawą w piśmie rzecznika wskazany też będzie termin na realizację wniosku przez podmiot leczniczy, nie krótszy niż 14 dni.

Fundusz Kompensacyjny obejmuje zdarzenia medyczne, do których doszło w szpitalu, w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych. Chodzi o zdarzenia, do których doszło po utworzeniu funduszu, czyli nie wcześniej niż 6 września 2023 r. – chyba że o wcześniejszym zdarzeniu (np. zakażeniu szpitalnym czy uszczerbku wynikającym z zabiegu) wnioskodawca dowiedział się po tej dacie. Świadczenie kompensacyjne przysługuje z tytułu uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, zakażenia biologicznym czynnikiem chorobotwórczym albo śmierci pacjenta. Nie jest przy tym wymagane ustalenie winy podmiotu leczniczego, bo to jest przesłanką dochodzenia roszczeń na drodze cywilnej. W trybie administracyjnym realizowanym przez rzecznika istotne jest to, czy zdarzenia medycznego można było z wysokim prawdopodobieństwem uniknąć w przypadku udzielenia świadczenia zdrowotnego zgodnie z aktualną wiedzą medyczną albo zastosowania innej dostępnej metody diagnostycznej lub leczniczej. To właśnie tę okoliczność rzecznik ustala w ramach postępowania, opierając się na zebranej dokumentacji i pozyskanej opinii medycznej. Maksymalna wysokość świadczenia dla pacjenta to 200 tys. zł, a dla każdej z osób bliskich – 100 tys. zł. Kwoty te będą corocznie waloryzowane o poziom inflacji.

Przypisy odnoszą się do tej właśnie sytuacji. Nie będzie można uznać, że doszło do zdarzenia medycznego, jeżeli wystąpiły oczekiwane następstwa zastosowania metody, na którą pacjent wyraził świadomą zgodę. Jeśli zatem dojdzie do niezawinionego powikłania w ramach procedury medycznej, na którą pacjent wyraził w odpowiedniej formie zgodę, będąc wcześniej właściwie poinformowanym o istniejącym ryzyku i możliwych powikłaniach, nie może on liczyć na przyznanie świadczenia kompensacyjnego.

Definicja zdarzenia medycznego jest znacznie szersza niż dotąd. Obejmuje zarówno zdarzenia spowodowane przez błąd medyczny, jak i takie, gdy z innych powodów pacjent nie otrzymał świadczenia zdrowotnego zgodnego z aktualną wiedzą medyczną, albo gdy wybrana metoda leczenia lub diagnostyki była dopuszczalna, lecz okazała się nieoptymalna. W ramach oceny zdarzenia konieczne będzie każdorazowo potwierdzenie związku między sposobem udzielenia świadczenia zdrowotnego a doznaną przez pacjenta szkodą. Nie chodzi tutaj jednak o przypadki, gdy rozstrój zdrowia czy śmierć pacjenta wynikają z naturalnego przebiegu choroby albo są skutkiem jego własnych zachowań, niezależnych od jakości procesu diagnostyczno-leczniczego.

Przepisy tworzące Fundusz Kompensacyjny przyznają Rzecznikowi prawo do dostępu do dokumentacji medycznej pacjenta zarówno tej gromadzonej w systemie e-Zdrowie, jak i znajdującej się w dyspozycji podmiotów leczniczych. Placówka, do której rzecznik zwróci się o przedstawienie dokumentacji związanej z udzielonymi pacjentowi świadczeniami zdrowotnymi, ma obowiązek to uczynić bez naliczania opłaty i bez żadnych innych dodatkowych środków czy zgód. Zachęcamy natomiast oczywiście do zachowania niezbędnych środków bezpieczeństwa, np. zabezpieczania dokumentacji przesyłanej w formie elektronicznej hasłem, które udostępnić należy rzecznikowi w odrębnym kanale komunikacji.

Podmiot leczniczy, który nie przekaże w terminie żądanych informacji czy dokumentów, naraża się na karę pieniężną w wysokości do 50 tys. zł. Organem uprawnionym do nałożenia kary pieniężnej, w drodze decyzji administracyjnej, jest sam rzecznik. Będzie to czynił po wnikliwym zbadaniu całej sprawy, jako że wysokość kary powinna uwzględniać okres, stopień oraz okoliczności naruszenia obowiązku, a także ewentualne działanie w warunkach recydywy. Warto zaznaczyć, że uprawnienie do nakładania kar rzecznik ma już obecnie – w ramach postępowania w sprawie praktyki naruszającej zbiorowe prawa pacjentów może wykorzystać taką sankcję do zdyscyplinowania podmiotu leczniczego, który nie podejmuje wymaganej prawem współpracy z Rzecznikiem.

Jak najbardziej. Ukarana placówka może złożyć do Rzecznika Praw Pacjenta wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Niezależnie od takiej ścieżki ma też prawo wniesienia skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego.

Dotychczasowy system dochodzenia roszczeń związanych ze szkodami medycznymi, oparty niezmiennie na sporze między poszkodowanym a placówką medyczną, personelem medycznym czy ich ubezpieczycielem, generował bardzo wysoki poziom emocji. W tych warunkach poczucie krzywdy jest bardzo trudne do zniwelowania, a mur dzielący strony ciężko zburzyć. W grę wchodzą więc również inne niż typowo prawne środki działania, w tym nagłaśnianie sprawy w mediach. Nowy model pozasądowego kompensowania szkód medycznych daje szansę na odwrócenie tej tendencji – odłożenie na bok emocji, nieeskalowanie sporu, zapewnienie poszkodowanemu szybkiego wsparcia finansowego. Ważniejsze jest tu skupienie się na szybkiej, skutecznej pomocy pacjentom i ich bliskim oraz na wyciągnięciu wniosków na przyszłość, tak by wzmocnić bezpieczeństwo pacjentów w tej placówce, a także wskazać dobrą praktykę w tym zakresie dla innych szpitali.