Co musisz wiedzieć o leczeniu obywateli Ukrainy

Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa weszła już w życie i obowiązuje z mocą wsteczną od 24 lutego 2022 r.

Dodatkowo ochronę cudzoziemcom zapewniają uregulowania międzynarodowe, których nie objęła ustawa. Uznano ich za wysiedleńców wymienionych w decyzji wykonawczej Rady UE stwierdzającej istnienie masowego napływu osób wysiedlonych z Ukrainy i osoby te mogą korzystać z ochrony czasowej zgodnie z ustawą o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP.

Ustawa zabezpiecza każdemu obywatelowi Ukrainy legalnie przebywającemu w Polsce dostęp do publicznego systemu ochrony zdrowia, na tych samych zasadach co obywatele polscy.

Ustawa przyznaje prawo do świadczeń medycznych, refundacji leków i zaopatrzenia w wyroby medyczne, udzielanych przez świadczeniodawców, na podstawie umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, oraz przez apteki, na bazie umów na realizację recept zawartych z Narodowym Funduszem Zdrowia.

Prezes NFZ wraz z Rzecznikiem Praw Pacjenta wydali 15 marca 2022 r. komunikat przypominający o prawie do równego dostępu do świadczeń medycznych dla obywateli polskich i ukraińskich.

Zgodnie z ustawą z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa obywatele Ukrainy, którzy przybyli do Polski od 24 lutego 2022 r., mają prawo do korzystania ze świadczeń medycznych i refundacji leków na analogicznych zasadach do ubezpieczonych w Polsce.

Dodatkowo Narodowy Fundusz Zdrowia i Rzecznik Praw Pacjenta przypominają o konieczności przestrzegania następujących zasad:

• narodowość lub obywatelstwo nie mogą być przesłankami do przyjmowania pacjentów poza kolejnością,
• każdy pacjent ma prawo, aby o kolejności jego dostępu do świadczeń medycznych w placówkach medycznych decydowały kryteria medyczne, stan zdrowia oraz miejsce na liście oczekujących (dotyczy np. poradni specjalistycznych, zabiegów planowych),
• w sytuacji ratowania życia zawsze decyduje stan zdrowia pacjenta.

Ustawodawca jednoznacznie wskazuje, kogo należy uznawać za uprawnionego do świadczeń w Polsce.

Są to obywatele Ukrainy, którzy bezpośrednio przekroczyli granicę polsko-ukraińską, niemający obywatelstwa ukraińskiego małżonkowie obywateli Ukrainy, którzy bezpośrednio przekroczyli granicę polsko-ukraińską, obywatele Ukrainy z Kartą Polaka (nie musieli przekroczyć bezpośrednio granicy Polski z Ukrainą), członkowie najbliższej rodziny obywatela Ukrainy z Kartą Polaka, którzy wjechali do Polski od 24 lutego 2022 r.

Prawo do świadczeń obejmuje także dziecko urodzone już w Polsce, jeżeli jego matka jest osobą określoną zgodnie z wyznaczonymi kryteriami.

W celu jednoznaczności użytych pojęć należy wskazać, że pod pojęciem „najbliższej rodziny” rozumiemy: małżonka, wstępnych (rodzice, dziadkowie), zstępnych (dzieci, wnuki), rodzeństwo, powinowatych w tej samej linii lub stopniu (zięć, synowa, teść, teściowa, szwagier, bratowa, pasierb), osobę pozostającą w stosunku przysposobienia oraz jej małżonka, a także osobę pozostającą we wspólnym pożyciu.

Osoby uprawnione mają prawo do świadczeń opieki zdrowotnej, udzielonych w Polsce, na analogicznych zasadach i w analogicznym zakresie, jak osoby ubezpieczone w Polsce, z wyjątkiem: leczenia uzdrowiskowego, rehabilitacji uzdrowiskowej, prawa do leczenia za granicą, zwrotu środków za leczenie za granica na podstawie dyrektywy „transgranicznej”.

Przysługuje im również prawo do produktów leczniczych w ramach programów zdrowotnych Ministerstwa Zdrowia.

Osobom uprawnionym przysługują także świadczenia w zakresie zapobiegania i leczenia chorób zakaźnych, czyli szczepienia przeciwko COVID-19, testy w kierunku koronawirusa (antygenowe i PCR) oraz leczenie związane z COVID-19.

Dzieciom przysługują szczepienia ochronne w ramach kalendarza szczepień ochronnych (Program Szczepień Ochronnych – PSO na 2022 rok).

Od 4 marca 2022 r. obowiązuje w Polsce decyzja wykonawcza Rady UE 2022/382, która stwierdza istnienie masowego napływu wysiedleńców z Ukrainy, w rozumieniu art. 5 dyrektywy 2001/55/WE, i wprowadza tymczasową ochronę osób wymienionych w pkt. 4.1.

Decyzją są objęci obywatele Ukrainy zamieszkali w Ukrainie przed 24 lutego 2022 r. i członkowie ich rodzin, obywatele państw trzecich i bezpaństwowcy, którzy przed 24 lutego 2022 r. korzystali w Ukrainie z ochrony międzynarodowej (uchodźcy) i członkowie ich rodzin, obywatele państw trzecich i bezpaństwowcy, którzy przebywali w Ukrainie przed 24 lutego 2022 r. na podstawie zezwolenia na pobyt stały, i nie mogą bezpiecznie wrócić do swojego państwa.

„Członkiem rodziny”, w rozumieniu decyzji Rady UE, jest: małżonek, partner uznawany przez prawo; małoletnie i niepozostające w związku małżeńskim dzieci; dzieci małżonka, inni bliscy krewni, jeżeli mieszkali razem, jako jedna rodzina i byli na utrzymaniu osoby objętej ochroną tymczasową.

Wymienionym osobom przysługuje opieka medyczna, zgodnie z art. 110 i 112 ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którą znowelizowano przez uchwalenie specustawy.

Osobie korzystającej z ochrony czasowej, której wydano zaświadczenie, o którym mowa w art. 110 ust. 5, szef Urzędu ds. Cudzoziemców zapewnia, na jej żądanie, opiekę medyczną.

Osobie korzystającej z ochrony czasowej szef Urzędu ds. Cudzoziemców wydaje, na jej żądanie, zaświadczenie potwierdzające korzystanie z ochrony czasowej.

Opieka medyczna udzielana jest w placówkach medycznych, które mają podpisaną umowę z Szefem Urzędu ds. Cudzoziemców.

Koszty tej opieki pokrywa szef Urzędu ds. Cudzoziemców z budżetu państwa.

Ponadto osobom tym przysługują świadczenia dotyczące zapobiegania i leczenia chorób zakaźnych – w tym szczepienia przeciwko COVID-19, testy w kierunku koronawirusa (antygenowe i PCR), leczenie COVID-19. Finansuje je budżet państwa za pośrednictwem Narodowego Funduszu Zdrowia.

W celu weryfikacji uprawnień do świadczeń należy odrębnie określić wymagania do czasookresu od 24 lutego 2022 r. do dnia poprzedzającego wejście w życie ustawy, tj. do 11 marca 2022 r.

W tym czasie dokumentem uprawniającym do skorzystania ze świadczeń jest każdy dokument, który potwierdza tożsamość, m.in.:

• paszport obywatela Ukrainy ze stemplem Straży Granicznej RP,
• zaświadczenie wydane przez Straż Graniczną RP,
• dowód osobisty,
• prawo jazdy,
• akt małżeństwa,
• akt urodzenia,
• inny dokument poświadczający status ukraińskiego obywatelstwa, przekroczenia granicy, miejsce przekroczenia granicy; status małżonka obywatela Ukrainy, pokrewieństwo w przypadku najbliższej rodziny obywatela Ukrainy z Kartą Polaka.

Natomiast po wejściu w życie specustawy, tj. od 12 marca 2022 r., dodatkowo na podstawie:

• specjalnego numeru PESEL nadawanego obywatelom Ukrainy,
• e-dokumentu (osoby pełnoletnie, które zarejestrują się w gminie i zostanie nadany im numer ­PESEL oraz założą profil zaufany, mogą aktywować e-dokument poświadczający status osoby uprawnionej),
• wydruk potwierdzenia utworzenia profilu zaufanego osoby uprawnionej (zawiera: imię i nazwisko, numer PESEL).

Wymagający podkreślenia jest również status osoby uprawnionej jako pacjent POZ. Osoba uprawniona do świadczeń z mocy specustawy może korzystać z opieki POZ na zasadach osoby spoza listy aktywnej danego świadczeniodawcy.

Świadczenia udzielone osobom uprawnionym na podstawie specustawy, w tym udzielone od 24 lutego do 11 marca 2022 r., należy sprawozdać zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia z 8 września 2015 r. w sprawie ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, z zastosowaniem komunikatów sprawozdawczych NFZ, najwcześniej łącznie z rozliczeniem świadczeń z marca 2022 roku.

Refundowane recepty i wyroby medyczne przysługują osobom uprawnionym z mocy specustawy na analogicznych zasadach do ubezpieczonych.

Dokumenty, na podstawie których potwierdza się prawo do świadczeń oraz tożsamość osoby uprawnionej na mocy specustawy, są analogiczne do tych, które uprawniają do świadczeń opieki medycznej.

Podstawowe zasady wystawiania recept obejmują:

• aby udzielić świadczenia rzeczowego (zaordynowanie leku przez wypisanie recepty), należy zweryfikować uprawnienie pacjenta i odnotować to uprawnienie w dokumentacji medycznej,
• zasady wystawiania recept są tożsame do zasad dla obywateli UE z prawem do świadczeń z zastrzeżeniem identyfikatora, który przyjmie wartość zależną od dokumentu, którym osoba uprawniona z mocy specustawy będzie się legitymowała,
• recepta refundowana dla dziecka nieposiadającego dokumentu tożsamości może być wystawiona w przypadku gdy możliwe jest wskazanie opiekuna, który spełnia warunki dotyczące rodzajów dokumentów potwierdzających tożsamość.

Recepta wystawiona dla osoby uprawnionej na podstawie specustawy musi zawierać kod IN. Osoba uprawniona z mocy specustawy, która nie ma nadanego specjalnego numeru PESEL, której receptę elektroniczną wystawia osoba uprawniona w Polsce, powinna otrzymać wydruk informacyjny z naniesionym kluczem dostępu dodatkowo przedstawionym w postaci kodu kreskowego, który pozwoli osobie realizującej receptę na odczytanie recepty z elektronicznej platformy SIM (P1).

Realizacja recept wystawionych z kodem IN dla osób uprawnionych z mocy specustawy odbywa się analogicznie do przypadku obywateli UE z prawem do świadczeń, z zastrzeżeniem braku obowiązku posiadania karty EKUZ lub poświadczenia NFZ. Nie ma potrzeby kopiowania/skanowania dokumentu potwierdzającego uprawnienia.

W ramach pomocy społecznej obywatelom Ukrainy zagwarantowano dostęp do pomocy społecznej, świadczenia wychowawczego, świadczeń rodzinnych, świadczenia dobry start, rodzinnego kapitału opiekuńczego czy dofinansowania dotyczącego obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna.

Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa określa m.in. szczególne zasady zalegalizowania pobytu obywateli Ukrainy (oraz ich małżonków niemających obywatelstwa ukraińskiego), którzy przybyli do Polski bezpośrednio z Ukrainy w związku z działaniami wojennymi oraz obywateli Ukrainy mających Kartę Polaka, którzy wraz z najbliższą rodziną z powodu tych działań wojennych przybyli do Polski.

Wyłączenia co do stosowania przepisów ustawy obejmują obywateli Ukrainy mających zezwolenie na pobyt stały, zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej, zezwolenie na pobyt czasowy, status uchodźcy, ochronę uzupełniającą, zgodę na pobyt tolerowany oraz tych, którzy złożyli w Polsce wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej (lub w imieniu których takie wnioski złożono) bądź zadeklarowali zamiar złożenia wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej.

Pierwszą istotną kwestią, od której należy wyjść, aby omawiać uregulowania zawarte w ustawie, jest zdefiniowanie legalnego pobytu w Polsce.

Legalnym pobytem jest pobyt obywateli Ukrainy, którzy na skutek rosyjskiej agresji opuścili swoją ojczyznę i przybyli na terytorium Rzeczypospolitej bezpośrednio z terytorium Ukrainy i zadeklarowały zamiar pozostania na terytorium naszego kraju, oraz obywateli Ukrainy mających Kartę Polaka, a także zadeklarowali zamiar pozostania w Polsce (art. 1 ust. 1 w zw. z art. 2 ust. 2 ustawy).

Te osoby mogą legalnie przebywać w Polsce przez 18 miesięcy, licząc od 24 lutego 2022 r. W tym miejscu należy podkreślić, że regulacja dotyczy osób bezpośrednio przekraczających granicę Polski z Ukrainą.

Ustawa zakłada nadanie numeru PESEL obywatelom Ukrainy, którzy przybyli do Polski w związku z wojną. Tryb uzyskania numeru PESEL jest odformalizowany, nadawany na wniosek zawierający katalog podstawowych danych.

W celu ułatwienia dostępu do usług publicznych online przewiduje się, że wraz z nadaniem numeru PESEL obywatele Ukrainy będą mogli uzyskać profil zaufany pod warunkiem podania adresu e-mail, numeru telefonu oraz zgody na potwierdzenie profilu zaufanego.

Ustawa przewiduje gwarancję dostępu obywatelom Ukrainy do polskiego rynku pracy.

Aby skorzystać z tego rozwiązania, pracodawca ma obowiązek w ciągu 14 dni od dnia podjęcia pracy powiadomić za pośrednictwem portalu praca.gov.pl, właściwy według siedziby lub miejsca zamieszkania pracodawcy, powiatowy urząd pracy o powierzeniu pracy cudzoziemcowi.

Obywatele Ukrainy mogą również skorzystać z usług rynku pracy w postaci m.in. pośrednictwa pracy, poradnictwa zawodowego oraz szkoleń – na takich samych zasadach jak obywatele polscy.

Poza możliwością zatrudnienia obywatele Ukrainy będą mogli podejmować i wykonywać działalność gospodarczą na terytorium Polski na takich samych zasadach jak obywatele polscy, pod warunkiem uzyskania numeru PESEL.

Przewidziano pomoc obywatelom Ukrainy udzielaną przez wojewodów i samorządy. Może ona polegać m.in. na zakwaterowaniu czy zapewnieniu całodziennego wyżywienia zbiorowego.

Obywatele Ukrainy mogą ubiegać się o jednorazowe świadczenie pieniężne na utrzymanie w wysokości 300 zł na osobę. Chodzi przede wszystkim o pokrycie wydatków na żywność, odzież, obuwie, środki higieny osobistej oraz opłaty mieszkaniowe.